KLAUZULA SUMIENIA W PRACY LEKARZA
Pojęcie klauzula sumienia pojawia się w dyskusjach dotyczących wielu sfer życia ludzkiego. Najczęściej kojarzone jest ono jednak z medycyną i zawodem lekarza. Terminem tym określa się regulację prawną według której człowiek pracujący jako lekarz może odmówić wykonania czynności nie będącej w zgodzie z jego sumieniem.
Treść tej klauzuli zapisana jest w artykule 39 Ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty i brzmi następująco:
Lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30, z tym że ma obowiązek wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie opieki zdrowotnej oraz uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma ponadto obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego.
Jak widzimy przepis ten dotyczy powstrzymania się medyka od wykonania świadczeń, które uważa on za niezgodne z wyznawanym przez niego kodeksem etycznym. Najczęstsze i najbardziej dyskusyjne przykłady sytuacji wątpliwych moralnie to kwestie in vitro, aborcji, eutanazji oraz antykoncepcji. Pracując w medycynie lekarz zmuszony jest konfrontować się z takimi przypadkami niezwykle często. Wynika to również z tego, że w Polsce zawód ten zdominowany jest przez Katolików, dla których są to szczególnie ważne tematy.
Czytając treść zapisu widzimy, że klauzula nie jest jedynie przywilejem pracownika medycznego (pracownika, ponieważ kwestia ta dotyczy również pielęgniarek czy ratowników medycznych). Z faktu powołania się na nią wynikają także pewne obowiązki – chociażby pisemne uzasadnienie swojej odmowy czy w pomoc w znalezieniu lekarza, który tę czynność wykona.
W związku z tym drugim lekarz ma za zadanie znaleźć specjalistę, który tę czynność wykona. Zatem, w pewnym sensie pomaga on osiągnąć cel, którego chciał uniknąć powołując się na art. 39. Zapis ten może być interpretowany jako sprzeczny z klauzulą wolności sumienia. W rzeczywistości obowiązek ten nie ma charakteru warunku, jest raczej dodatkiem, który nie musi zostać spełniony (aczkolwiek powinien) aby zaistniała możliwość skorzystania z klauzuli sumienia.
Klauzula nie obejmuje przypadków niecierpiących zwłoki. Nie może z niej też korzystać cała placówka jako instytucja, jest to kwestia indywidualna każdego pracownika. Powołanie się pracownika medycznego na klauzulę sumienia nie może dotyczyć też osoby pacjenta – nie można z niej korzystać, że względu na rasę, narodowość, poglądy polityczne, przekonania religijne czy orientację seksualną chorego.
Na zakończenie trzeba dodać, że klauzula sumienia lekarza nie narusza autonomii pacjenta. Pracownik sektora medycznego nie może narzucać swoich poglądów moralnych badanemu. Klauzula stoi na straży wierności zasad wyznawanych przez lekarza żyjącego w określonej tradycji religijnej i moralnej. Zachowana musi zostać równowaga pomiędzy szacunkiem dla osoby pacjenta a poszanowaniem praktykowanej przez siebie moralności. Pracownik medyczny postawiony w takiej sytuacji powinien w sposób szczery aczkolwiek ostrożnie i z należytym pacjentowi szacunkiem przedstawić swoje wątpliwości.
